Verraaiers

Ek het gister die nuwe Afrikaanse fliek ‘Verraaiers’ gaan kyk. In jare het ‘n fliek my nie so ontstel nie. Ek het daar uitgestap met oë wat skrefies gehuil was en met ‘n swaar gevoel in my hart. Inderdaad… is vryheid soveel werd?

“Oorlog is waansin, en verraad is ’n gebroke woord.” “Verraad kry ‘n ander betekenis elke keer as jy uit ‘n ander oogpunt daarna kyk.” – Dis van die woorde wat ek sal onthou. Ook “Die eintlike verraaiers is hulle wat nie kan erken dat hulle verloor het nie…  wat God wil speel met ’n mauser in die hand.”

En dan die jong Van Aswegen se bitter woorde: “Voor elke veldslag bid ons in Afrikaans en hulle in Engels. Ons bid tot God om hulle te wen. Die Engelse bid tot God om ons te wen. As ons wen, is dit deur God se toedoen. Maar as ons verloor, was dit die oormag, of een of ander verskoning, maar nooit, o nooit nie, dat God dalk sy Engelse kinders se kant gekies het nie”. Wat antwoord mens daarop? Want in oorlog is daar nie regtig wenners en verloorders nie. Nie op die slagveld nie. Daar is net slagoffers en die wat bly lewe met die littekens van dit wat hulle ervaar het en gesien het.

Vir die eerste keer het iemand die moed gehad om die anderkant van die storie te vertel. Die storie wat almal ken, is die storie van die dapper boere wat teen die wrede Engelse geveg het, teen alle verwagtinge in die Engelse oormag weerstaan het, totdat die Engelse begin “vuilspeel” het en die boere se vrouens en kinders in konsentrasiekampe gejaag het en die plase afgebrand het en die diere doodgemaak het.

Hensoppers (en joiners) was vloekwoorde. Mens oorweeg nie eers een van daai twee as jy ‘n stoere, patriotiese boer is nie. Al vrek jou kinders en jou vrou soos diere in ‘n kamp iewers. Om nie eers te dink aan die plaas wat julle saam opgebou het nie. Ons Afrikaners is so trots dat dit soms aan dom-onnoselheid grens.

Hierdie fliek sou nooit die skerm gehaal het in die Suid-Afrika van 50 jaar gelede nie. Toe is Afrikanernasionalisme blink gevryf en opgedis in die naam van ‘ons Volk’. Ek weet ons land lyk nie vandag goed nie, maar hoekom herinner daardie blinkvryf van ‘n Afrikanervolk my so baie aan Hitler? Een ding wat die ‘ou’ en die ‘nuwe’ Suid-Afrika in gemeen het, is dat hulle so maklik die geskiedenis herskryf om aan te pas by die politieke selfbelang.

In ‘Verraaiers’ is die hoofkarakters eintlik die anti-helde. Hulle is ‘n ’n gehate familie. Hulle is ‘henshoppers’. Boere wat besluit het om nie meer deel te wees van die oorlog teen die Engelse nie. Boere wat met hulle kop ‘n rasionele besluit geneem het, omdat hulle toe reeds die skrif aan die muur gesien het vir die Boere-republieke en nie bereid was om hulle vrouens en kinders te offer vir iets wat nie haalbaar is nie. Hulle teken ‘n eed van Neutraliteit en keer terug na hulle plase toe. Duisende van hulle. En toe word daar deur die ander boere besluit om hulle te straf. Wette word oornag verander sodat weiering om te veg nie net meer strafbaar is met ‘n boete nie, maar met die doodstraf. En so speel ons Afrikaners weereens God teenoor mekaar.

Hierdie film laat mens ontnugter agter. Dit pluk jou trotse Afrikanerskap onder jou voete uit en laat jou nadink oor wanneer is dit regtig nodig om oorlog te maak. Dit is so dat elke volk wil vry wees om homself te regeer, maar op watter punt trek jy die streep teen veg vir daardie vryheid of ingee vir vrede. Die film is in wese nie net oor die ABO nie, maar ook oor die fyn lyn tussen ‘reg’ en ‘verkeerd’. Soos die een burger tereg vir Genl de la Rey sê: “Verraad lyk elke keer anders uit ‘n ander hoek uit. Ek is ‘n burger van die Kolonie en ek is op die oomblik besig om verraad te pleeg omdat ek hier saam met julle veg. Maar tussen julle is ek ‘n gerespekteerde persoon.”

Die boek is gebaseer op ‘Boereverraaiers’ geskryf deur Andrew Blake. Ek het vandag die boek vir my gaan koop, want ek wil meer weet hieroor. Laat ek dan nou maar enduit gaan met hierdie wond, hom oopsny tot op die been.

Natuurlik gaan hierdie film omstrede wees en daar sal stemme wees wat uitroep ons Afrikaners word alweer verneder. Hierdie is nog (na al die jare) steeds ‘n rou deel van ons geskiedenis. Die Engelse was bliksems, ja. Maar hoeveel vrouens en kinders kon ons boere gered het as hulle minder hardkoppig was? Kon die geskiedenis nie dalk heel anders gelyk het nie? Ons het in elk geval die Anglo-Boere oorlog verloor. Wat as…

Maar dis nou te laat. 110 jaar te laat. Dalk is dit net nie te laat om te leer dat daar dalk ook ‘n standbeeld moes wees vir die man wat sy familie bo sy land gestel het nie. Ons Afrikaners wat almal vandag oorsee sit oor die nuwe Suid-Afrika lyk soos wat hy lyk, is hulle nie ook Hensoppers nie? Moet hulle nie ook aangekla word van hoogverraad nie, gemeet aan die standaarde van 1902 nie? Of het hulle die reg gehad om hul vaderland te verlaat en “die wapens neer te lê” ter wille van hul gesinne se veiligheid?

Ons wat agterbly, mag hulle nie kritiseer nie, want hulle het gekies wat hulle gedink het die beste vir hul families is. Ons veg voort hier, en soms word ons ook vertel ons veg teen ‘n oormag. Maar ons glo ons kan wen. Dit gee ons nie die reg om hulle wat nie saam met ons glo, dood te maak nie. Of doen dit?